Bugün, 28 Mart 2024 Perşembe

Seyfi GÜNAÇTI


BİLEKİ

?Yanlış mı yazıldı acaba? diyeniniz oldu mu?


?Yanlış mı yazıldı acaba? diyeniniz oldu mu?
Deseniz de haksız sayılmazsınız. Yazarken, ´yazılışı hatalı kelime´ anlamında bilgisayar altını zikzaklı kırmızıçizgi ile işaretliyor. Bilgisayar ´hatalı yazılış´ dese de onun bizdeki adı bilekidir.
Bazıları bilekiyi hiç görmemiş olabilir. Adını dahi duymamış olanlarınız bulunabilir. Çünkü bilekinin şehirlerde kullanımı yoktur. Varsa da ben görmedim.
Bileki, köy hayatına mahsus bir ev gerecidir. Şimdi belki köylerde bile yok, diyeceğim ama bundan 5 sene önce komşu ilçe Salıpazarı´nda bileki ustası bulunduğuna göre, bileki kullanan köylüler de elbette olacaktır. Samsun Haber Gazetesi´nin haberine göre, Salıpazarı´nın Alanyaykın Köyü´nden 71 yaşındaki Nurettin Tok, bu yaşına rağmen hâlâ bileki yapıyormuş. Hem de günde ortalama 7 tane. Nurettin Usta, bileki yapımının tamamen el emeğine dayandığını ve bu yüzden onun da kaybolmaya yüz tutmuş meslekler arasına girdiğini söylüyor. (Samsun Haber, 02.10.2014)
Peki, nedir bileki?
Bileki, yumuşak taştan yapılmış, bir çeşit ekmek pişirme aracıdır. Asıl işlevi ekmek pişirmek olsa da, bazı yemeklerin pişirilmesinde de kullanılır.
Salıpazarı´ndaki usta, kalıbı kayaç zeminden çıkardığını söylemiş. Benim kayaç zemin hakkında fazla bilgim yok. Ancak bilekinin yumuşak taştan yapıldığını biliyorum. Çünkü köyde bizim evde bilekimiz vardı.
Bileki yapmak için taş önce istenilen büyüklükte kesilir. Bileki taşı, yaklaşık 30 cm çapında ve yuvarlak olur. Çekiç ve keski kullanılarak taşın içi oyulur ve bir çeşit çanak yapılır. Aşağıya doğru çapı daralır. Yerde durması için tabanı düz olur. İç yüzeyi, olabildiğince pürüzsüz hale getirilir. Bilekimiz artık ekmek pişirmeye hazırdır.
Taşın iyice ısınması için bilekinin içinde ateş yakılır. Ekmek pişirecek seviyede ısındığına kanaat getirince ateş ocağa dökülür. Bilekinin içi külden temizlenir. İç yüzeyine taflan (karayemiş) yaprağı döşenir. Önceden hazırlanmış olan hamur bilekinin içine dökülür. En üstüne yine yaprak dizilir. Daha üstüne de bir saç örtülür. Sacın üzerine sıcak kül ve köz serpilir. Ancak közün, ekmeği yakacak kadar fazla olmamasına dikkat edilir. Hamur, taşın sıcaklığı ile yavaş yavaş pişer ve tadına doyulmaz bileki ekmeği ortaya çıkar.
Bileki ekmeği sıcakken çok tatlı olur. Ben özellikle üst kabuğunu yemekten büyük tat alırdım. Tabii ekmeğin kabuğunu soymaya izin çıkarsa. Bu arada evin büyüklerinden, sıcak ekmeğe sürecek tereyağı kopartabilirseniz, şanslısınız demektir.
Bileki ekmeği dikdörtgen dilimler halinde kesilerek servis edilir. Hele bir de buğday unundan yapılmışsa, tadına doyum olmaz. Benim çocukluğumda ekmeğimiz hep mısır unundan yapılırdı. Evde yapılmış olsa da buğday unundan ekmeği nadir görürdük. Hem evde mısır varken; şeker, tuz, gaz, kara lastik ihtiyaç olarak dururken, nereden bulup da buğdaya para ayıracaksın?
Şehirde yapılan beyaz undan buğday ekmeği, bizim için pasta hükmündeydi. Beyaz buğday ekmeğini ancak büyüklerimiz kasabaya gittiklerinde görürdük. Onu da, istediğin kadar değil, ancak payına düşen kadar yiyebilirsin. Ben ilkokulu bitirmeden köyümüzde buğday ekmeği pişiren fırın açıldığını hatırlıyorum.
Hey gidi günler! Şimdi o köyde ekmek yapmak için mısır yetiştirene rastlayamazsın. Hatta evinde ekmek pişiren de çok azdır. Ekmek, kasabada-şehirde pişirilir ve arabalarla köylere servis yapılır. Ekmek arabası herkesin kapısına kadar gelir. Evi yoldan uzak olanlar da ekmek servisinin saatini bilir ve 5-10 dakika yürüyerek yolda bekler.
Eski günlerdeki buğday ekmeğinin rolünü şimdi mısır ekmeği üstlenmiştir. Mısır ekmeği, özellikle turşu kavurması ve yoğurt ile iyi gider. Eskiler de o günlere ve o damak zevkine özlem duyduklarında hanımlara, ?Mısır ekmeği yapsan da, yoğurda doğrayıp şöyle bir güzel yesek? diye ricada bulunurlar.
Bilekiden buraya geldik. Bilekiyi merak edenler Salıpazarı´na bir uğrasın. Nurettin Usta hâlâ hayatta mı, bilmiyorum. Lakin onun yaptığı bilekilerden herhalde pazarda, ya da esnaflarda bulabilirler.
Hafta sonu ülkede yerel seçim var. Sandığa gitmeyi ve oyunuzu kullanmayı unutmayınız.
Seçimin, ilçemize ve ülkemize hayırlı olmasını diliyorum.