İran edebiyatının en büyük şahsiyetlerinden biri Şeyh Sâdi Şirazi`dir. 12 ve 13. yüzyılda yaşamış olan Şeyh Sâdi, hayatının ilk üçte birinde tahsille meşgul olmuş, ikinci üçte birini seyahatle geçirmiş, kalanını da ibadet, yazma ve sohbetle geçirmiştir.
Şeyh Sâdi, şiirle fikri ve hayatı “irfan” ile birleştirmiş çok değerli bir edebiyatçıdır. Onun en önemli eseri “Gülistan”dır. Doğu-İslam edebiyatının en önemli şahsiyetlerinden, aynı zamanda büyük bir mutasavvıf olan Sâdi, “Gülistan” isimli eseri için şöyle der:
“Okuyanların gözleri sevinsin, içleri açılsın. Sonbahar rüzgârı onun yaprağına ilişmesin. Feleğin dönüşü onun baharını hâzana çevirmesin.”
Şeyh Sâdi; “Gülistan”da çeşitli konuda hikâyeler anlatmakta, her hikâyenin sonunda hikmetli özdeyişlerle okuyucuya dersler vermekte, “kıssadan hisse” çıkarmaktadır. Sâdi`nin sözleri neş`e verici, tatlı ve hikmetlidir.
Sizlere “Gülistan”dan seçtiğim hikmetli sözlerle bir güldeste sunmak istiyorum:
“İki şey akıl hafifliğine delâlet eder: Söyleyecek yerde susmak, susacak yerde söylemek.”
“Câhil, hoyratlık ile sert söyleyecek olursa, âkil yumuşaklık ile onun gönlünü yapar.”
“Edep ve akıl sahibi insan, başkalarını susmuş görmeyince söz söylemez.”
“Eğer bir şeyin aslı, cevheri, kabiliyeti olursa terbiyenin tesiri olur.”
“Taze çubukları doğrultmak istersen doğrulur; fakat kuru ağaçları doğrultmak için uğraşmak boştur.”
“Öğretmen, kendini saydırmayı, sırasında azarlamayı bilmezse, çocuklar pazarda uzuneşek oynarlar.”
“Hocanın cefası, babanın muhabbetinden iyidir.”
“Edebi, edepsizlerden öğrendim.
“Bahar zamanı varını yoğunu saçan ağaç, elbette kışın yemişsiz kalır.”
“Akıl ve edebe mâlik olmadıktan sonra, kırk sene de yaşamış olsa, ona hakikatte insan denemez.”
“İnsanlık, cömertlik ve lütfetmektir. Onu bu görünen kalıp sanma! İnsan olana hüner lâzımdır. Surat kâfi değildir.”
“Dünyayı elde etmek hüner değildir; elinden gelirse bir gönlü ele al; birinin hatırını yap.”
“İnsanları ısıran, halkın derisini yüzen hacıya benden söyleyin! Hacı sen değilsin, devedir. Çünkü o biçare hem yük çeker; hem de yediği dikendir.”
“Akıllı insan, soysuz kimseye büyük işleri vermez.”
“İnsan az yemekle melek huylu olur. Eğer hayvanat gibi yersen cemadat gibi düşersin.”
“İlmi ne kadar çok okursan oku, sende emel yoksa cahilsin. Üzerine birkaç kitap yüklenmiş bir eşekten başka bir şey değilsin.”
“Kötülere acımak iyilere zulümdür. Zâlimleri affetmek, mazlumlara zulmetmektir.”
“ Ey akıl sahibi, düşmanlarla oturup kalkan dosttan elini çek.”
“Ne etrafındakileri usandıracak derecede sert ol, ne de karşındakine cesaret verecek derecede mülayim.”
“İnsanların gizli ayıbını aşikâre etme.”
“Bütün geceler Kadir gecesi olsaydı, kadrin de kadri kalmazdı..”
“Alçak kimse, hünerle başa çıkamadığı kimseyi arkadan çekiştirmeğe başlar.”
“Bir kötü taş, bir altın kâseyi kırarsa ne taşın kıymeti artar, ne de altının kıymeti eksilir.”
“Kur`an- ı Kerim`in inmesinden maksat; yalnız sureleri okumak olmayıp insanların güzel
huylar tahsil etmeleridir.”
“İnsanın kendi emeği ile yediği sirke ile tere, köy ağasının ekmeğinden, kuzusundan daha iyidir.”
“Bahtiyar insanlar, geçmişten ibret alırlar ve böylece kendilerinden sonra geleceklere ibret olmazlar.”
“Acı nasihat ilâcını zarafet hapıyla karıştırın.”
Şeyh Sâdi`ye Allah`tan rahmet dileğiyle…
