Son günlerde TRT`de yayınlanmaya başlayan “Diriliş Ertuğrul” dizisinde Süleyman Şah`ın eşi rolünde oynayan Hayme Ana kimdir? Tarihte gerçekten böyle bir kadın yaşamış mıdır?
Yaşamışsa kimdir? Bu haftaki yazımda Osmanlı Devletinin anası yani Devlet Ana olarak bilinen Hayme Ana`yı önemine binaen tanıtmaya çalışacağım.
Öğretmen ilk olarak Kütahya`nın Domaniç İlçesi Saruhanlar İlköğretim Okulu`na Türkçe öğretmeni olarak atanmıştım. Benim çalıştığım köyün komşu köyü olan Çarşamba köyünde metfun olan Hayme Ana`yı ziyaret etmiş ve Türbesinin kitabesini Latin harflerine çevirerek not almış ve o zaman kısa bir tanıtım yazısı yazmıştım. Şimdi yayınlanmaya başlayan dizi de Hayme Ana`yı görünce o günleri hatırladım ve bu Devlet Ana`yı yâd etmek için iki satır yazayım dedim.
Aşıkpaşazâde Tarihi ve II. Beyazıt zamanında yazılmış olan Tevarih-i Ali Osman Tarihi`ne göre Ertuğrul Gazi`nin babası Süleyman Şah Ebu Müslim Horasani neslinden olan Hürmüz Hatun ile evlidir. Bu kadın, Sungur Tekin, Gündoğdu, Dündar ve Ertuğrul Gazi`nin annesi olan Hayme Hatun`dur.
Hayme, kelime anlamı olarak çadır demektir. Hayme Ana da çadırların anası, bir başka deyişle obanın anası demektir. Bu da akla pek uygundur. Bazı tarihçilere göre Hayme Ana Ertuğrul Gazi`nin annesi değil eşidir. Yani Osman Gazi`nin annesidir. Bazı tarihçilere göre de Süleyman Şah`ın eşi yani Ertuğrul Gazi`nin annesidir. Her iki halde de Devleti Âl-i Osman`ın annesidir.
Şimdi Osmanlının Orta Asya`dan Anadolu`ya ve neticede söğüt Domaniç yöresine geliş hikâyesini kısaca anlatmaya çalışalım:
Hayme Ana, üç kıta yedi iklimde cihanşümul bir Türk devletinin kurucusu olan Ertuğrul Gazi`nin annesi, Osman Gazi`nin babaannesidir. Türk tarihinde çok önemli şahsiyetlerden birisi olan Hayme Ana, dünyada yaşayan bütün Türklerin cefakâr, fedakâr anasıdır. Oğlu Ertuğrul Gazi`nin ve torunu Osman Gazi`nin yetişmelerinde emeği olan Hayme Ana, onları geleceğe hazırlayarak devletin temelini atmış, dünya tarihinin seyrinin değişmesine tesir etmiştir. O, Osmanlı Devleti`nin ilk harcını atan Devlet Ana`dır.
Türkmenistan`ın Horasan bölgesinden yola çıkarak 3500 km`lik bir yürüyüşle, önce Ahlat`a sonra Suriye-Halep`e ulaşan Kayı Boyu`nun beyi Süleyman Şah Fırat nehrini geçerken boğulması üzerine aşiretin başına Hayme Ana geçmiştir. Güçlü kişiliğiyle liderliği eline alarak Kayı boyu üzerinde nüfuz sahibi olan Hayme Ana, uzun bir yolculuktan sonra aşiretini Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubat`ın ikta olarak verdiği Ankara`nın Karacadağ bölgesine, daha sonra Domaniç ve Söğüt`e sağ salim yerleştirmiştir. Hayme Ana, Kayı Boyu`nun çıktığı bu uzun yolda karşılaştığı savaşlarda cengâverliğiyle yer almıştır. Hayme Ana`nın idaresindeki Kayı Boyu`nun Domaniç`e kadar uzayan yolu, bir cihan devletine uzanmıştır. Hayme Ana Domaniç yaylasında vefat edince bir tepe üzerinde olan Domaniç Çarşamba köyüne gömülmüştür. Devletin anası olarak kabri her zaman ziyaret edilmiş, dualar okunmuş fakat zamanla unutulmuştur.
1891 yılında Sultan II. Adülhamid Domaniç`e bir heyet göndererek ninesi ve devletin anası Hayme Ana`nın kabrini tespit ettirmiş ve üzerine bir türbe inşa eğirmiştir. Bu günkü türbe onun yaptırdığı türbedir. Ayrıca türbe külliyesine dâhil medrese ve misafirhane de yapılmıştır. Türbenin düzenlemesi, aydınlatılması ve mefruşatı yapıldıktan sonra törenlerle resmi açılışı yapılmış, türbedarlık görevi ilk olarak Yakupoğulları ailesine verilmiştir.
Türbenin üzerinde bulunan ve günkü şartlarda not olarak Latin harflerine çevirmeye çalıştığım kitabede aşağıdaki ifadeler yer almaktadır:
"Şahin şeh-i ali hasep, hakan-ı mebrük´ün-nesep,
Abdülhamit Han kim anın lütfunda âlem müstefit,
Gazi´i meydanı vega cennet mekân Ertuğrul´un,
Olmuş idi vaktaki bu sancakta ikbali bedid,
Şu Domaniç yaylasını aldıkta dest-i miknete,
Ehli hilafa evvela çekmişdi ol seddi sedid,
Gazi merhumun imiş bu Hayme Ana maderi,
İtsun garik-i mağfiret daim anı Rabbi Vahit,
Şah´ı Cihan bu türbeyi yaptırdı ol merhumeye,
Eyyam-ı ömrü şevketin kılsın Canab-ı Hak mezid
Bir padişaha itmemiş Allah bu hayrı nasip,
Şimdiye dek geçmiş idi tarihden asr-ı medid,
Vali iken Mahmud kulu, nazm eyledi tarihini,
Kıldı bu rana türbe-i bünyad Han Abdülhamit.
Ketebehü İbrahim Hakkı Bursavi (Sene 1306)
KAYNAKLAR:
---------------------------------------
-Enver Benhan Şapolyo-Hayme Ana
- İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.I, TTK, Ankara 1972, s.101
- Mehmed Maksudoğlu, Osmanlı Tarihi, İstanbul 2001, s.21
-Yavuz Sanemoğlu, Söğüt, Bozüyük 1958, s.19-20
- Safa Öcal, Hayme Ana, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, S.14, Şubat 1988, s.12-14 / Safa
-Bir Cihan Devleti`nin Tohumlarını Atan Kadın Hayme Ana-Bahadır Türkmenoğlu
