?Hayır, hayal ile yoktur benim alışverişim,
İnan ki, her ne demişsem görüp de söylemişim,
Şudur cihanda benim en beğendiğim meslek,
Sözün odun gibi olsun, hakikat olsun tek. (Mehmet Akif)
Bizim toplumumuzda ?söz? önemlidir. Öyle her zaman ulu orta söylenmez. Sözün güzel olması ve her fırsatta hoyratça harcanmaması gerekir. O yüzden denir ki ?İnsanda iki kulak var bir dil vardır.?Ya da bir başka söyleyişle ?İki dinle bir söyle? denilir.
Söz, kelamdır. Üst derece kelamlar ise ayettir, hadistir, atalar sözüdür, vecizedir. Sözün alt dereceleri ise laftır. Yani boş söz ve lakırdıdan ibarettir.
Şiir, sözün rafine edilmiş, laftan söze dönüştürülmüş halidir. Bu sebeple bizim atalarımız nesirden çok şiire yani süzülmüş, gönül süzgecinden geçirilmiş, güzel söylenmiş sözlere yer verdiler. Şiiri hayat, hayatı şiirleştirdiler.
Söz, her zaman gerçeği söylemek için bir araç olarak kullanıldı. Mehmet Akif´in yukarıdaki dörtlüğünde tevazu ile söylediği sözün odun gibi bile olsa gerçeği söylemesi ifadesi de bu konunun en güzel manzum ifadesidir.
Bizim atalarımıza göre söz güzelleştirilmedikten sonra bir lakırdı olarak kalır. Söz söyleyenler sözü mutlaka edep dairesinde söylemelidir. Kelam olan sözü lakırdıya döndürmemelidir. Yunus´un dediği gibi:
?Yunus Emrem bu sözü.
Eğri büğrü söyleme.
Seni sıgaya çeken,
Bir molla kasım gelür.?
Yine sözü söylerken önünü arkasını, sözün nereye gittiğini, ya da gideceğini iyi hesap etmek gerekir. Şair Nevres bir beyitinde diyor ki:
?Önün ardın gözet, fikr-i dakîk et, onda bir söyle
Öğütme ağzına her ne gelirse âsiyab-âsâ?
?Sözün önünü arkasını gözet, ince düşün, onda birin söyle. Öyle değirmen gibi her ne gelirse hemen öğütme!)
Beyitte de ifade edildiği gibi ağzımızdan çıkan sözün önünü arkasını mutlaka hesap etmeli, bir değirmenin ağzından giren her şeyi öğüttüğü gibi her ağzımıza gelen söylemememiz gerekir. Eğer öyle olursa sözlerimiz bir lakırdıdan ileri gitmez. Kısaca, ağzımızdan sözler değil laflar dökülür.
Kelimeleri, ifadeleri güzelleştirmek gerekir. Laf yerine kelam, söz söylemek gerekir. Sözleri irfan ve âdap süzgecinden geçirmek gerekir.
İmam-ı Şafii diyor ki:
?Söz ok gibidir. Senden çıktı mı, artık sen ona değil, o sana hâkim olur.?
Yine bir şair diyor ki:
Söz odur kim ola gül gibi hoş-bû;
Selâsette dahi güya akar su.?
