İnsanlar kelimelerle ilk defa nerede ve nasıl karşılaşmıştır bilemem. Her insan daha okula gitmeden, temel bilgiler öğrenmeden konuşmasını öğrenir. Konuşma denilen şey kelimelerle olur. Okulda ise bir sistem dâhilinde öğrenme ve eğitilme kendini yetiştirir ve geliştirir.
“Tek”; sözlük anlamıyla, yalınız, yanında kendine benzeyen veya farklı bir şey olmayan demek. Matematikte ise bir grup sayıya verilen isim. Yani; 1,3,5,7 ve 9 ile biten bütün sayılar “Tek sayılar” olarak adlandırılır.
Burada matematik konusuna girmeye niyetim yok. Zaten de yeri de değil.
Ben ilk defa “Tek” kelimesini fındık ile oynadığımız “Tek mi, çift mi” oyunuyla duydum. Minicik avuçlarımızın içine bir miktar fındık koyar daha doğrusu saklar, yumuk elimizi muhatabımıza doğru uzatır “Tek mi, çift mi” diye sorardık. Gelen cevaba göre avucumuzu açar, fındıkları saymadan onun tek mi çift mi olduğunu bilirdik.
Şayet fındıkları saysak, ortaya çıkan sayının tek mi çift mi olduğunu bilmeyiz. Çocukluk aklımızla bunu başka bir yöntemle bulurduk. Avucumuzdaki fındıkları ikişer ikişer yan yana getirir, bu eşleşmeden fındık artmazsa “çift”, şayet bir fındık açıkta kalırsa “tek” olduğuna hükmederdik. Burada gerçek sayının hiçbir önemi olmazdı.
Daha sonra okullarda hangi sayının tek, hangisinin çift olduğunu öğrendik ve hiç unutmadık.
Dilcilerin “ağız” dedikleri ve bölgeden bölgeye, hatta ilden ile değişiklik gösteren bazı kelimeler vardır. Bunlar ne resmi imla kılavuzunda ne de sözlükte yer alır. Ahali bir şekliyle onu kullanır, orada bulunanlar da bunu anlar. İşte bu kelimelerden biri de “Tek”tir.
Ordu’nun Perşembe ilçesinin bazı köylerinde “Tek”; keşke, umulur ki, yeter ki, hatta inşallah gibi manalara gelir. Şöyle bir misal verecek olursak; “Tek öyle olsun” söyleyişi bu ifadelerden biridir. Bir kişi bir şeyi olumlu haliyle tahmin ederek söylediğinde, muhatabı “Tek öyle olsun” bazen de “Tekçe öyle olsun” diye mukabelede bulunur.
Bu arada “Tek öyle olsun” ifadesinin olumsuzu yoktur. Kimse “Tek öyle olmasın” demez. Sonucunun olumlu olarak temenni edildiği durumlarda kullanılır.
Kısaca “Tek” kelimesi “matematikteki sayılar” ile dilde “yalnız” manalarının dışında da kullanılır.
Bu haliyle, o yörede dile nasıl girmiş, hangi şartlarda başka kelime bulunamamış da böyle kullanılmış bilmiyoruz. Zaten bunlar kültürel ve folklorik çalışma yapanların sahasına girer.
Ülkemizde yerel ağızlarla ilgili geniş kapsamlı bir çalışma olur mu bilmem. Şayet böyle bir çalışma yapılırsa her bölgenin, her ilin ve ilçenin bu alanda çalışmalar ve araştırmalar yapmış kişilerinden kaynak veya rehber olarak faydalanılmalıdır.
Dile hâkim olmak, kültüre de hâkim olmak demektir. Lisanı olmayanın istikbalinden söz edilemez. Her cüz bütünün parçasıdır. Bütüne ulaşmak için cüzlerden haberdar olmak gerekir.
Peki, ülkemizde böyle bir çalışma yapılır mı?
“Tekçe yapılsa…”
