Bugün, 28 Mart 2024 Perşembe

Ahmet SEZGİN


YANLIŞ SÖYLENEN VE ANLAŞILAN SÖZLER


Dünyanın en zengin atasözü ve deyimlerine sahip bir dile sahibiz. Ancak anonim edebiyat ve dilimizin en büyük zenginliklerinden olan deyim ve atasözlerimizin birçoğu unutulmuş, bir kısmı da asıl anlam ve biçiminden koparılarak söylenmektedir.

Meşhur “Yemen Türküsü”nde “Burası Muş`tur, yolu yokuştur.” sözünün doğrusu, “Burası Huş`tur.” şeklindedir. (Huş, Yemen`in vilayetidir. Yemen neresi, Muş, neresidir Allah aşkına? Türkülerimizi bozacak kadar özümüze düşman olanlara veyl olsun!

“Üzümünü ye, bağını sorma.” sözü Yahudi atasözüdür. Benim atalarım, böyle söz söyleyecek haramzade değillerdi.

“Bana dokunmayan yılan bin yaşasın.” sözünü bizim atalarımız söylememiştir. Onlara iftiradır. Yoksa Balkanlarda, Asya`da, Afrika`da, Macaristan`da ne işleri vardı onların?

“Haydan gelen huya gider.” sözünün aslı “Hay`dan gelen hû`ya gider.” şeklindedir.(“Hay”, Allah`tır. “Hû” da Arapça "o" zamiridir ve kastedilen yine Allah`tır.) Yani `Allah`tan gelen Allah`a döner.` anlamındadır.

“Kısa kes, Aydın havası olsun.” deyiminin orijinali; “Kısa kes, Aydın abası olsun.” Sebebi ise, efe abasının dizlerinin açık olmasıdır.

“Eşek hoşaftan ne anlar?” sözü, “Eşek hoş laftan ne anlar?” şeklindedir. Eşekle hoşafın ne alakası var ki?

“Su küçüğün, söz büyüğün.” şeklinde yanlış bilinip söylenen atasözünün doğrusu, “Sus küçüğün, söz büyüğün.” biçimindedir. Büyükler konuştuğu zaman, küçükler saygı gösterip dinlemelidir manasında bir sözdür bu.

“Aptala malum olurmuş.” sözü de yanlış bilinen atasözlerinden. Doğrusu ise “Abdala malum olurmuş.” şeklindedir.

“Göz var, nizam var.” değil; “Göz var, izan var.” şeklindedir. (“İzan”, anlama yeteneği; “nizam”, düzen anlamındadır.)

“Güzele bakmak sevaptır.” diye bildiğimiz atasözünün aslı “Güzel bakmak sevaptır.” Güzel bir işi başardığımızda, güzel bir durum oluşturduğumuzda ve insanlara da faydalı ise, onu izlemek, onun hakkında iyi düşünmek, rıza dilemek sevaptır.

“Su uyur, düşman uyumaz.” sözünün doğrusu, “Sû uyur, düşman uyumaz.” atasözüdür.

”Sû”, Selçuklularda “asker, ordu” demektir. Osmanlı döneminde komutanlara “subaşı” denilirdi. Bugün de “subay” deniliyor.

“Geçti Bolu`nun pazarı, sür eşeği Niğde`ye.” olarak bilinen atasözünün doğrusu, “Geçti Bor`un pazarı, sür eşeği Niğde`ye.” şeklindedir. (Bor: Niğde`nin bir ilçesidir.)

“Size çay alayım.” diyenlere “Çok teşekkür ederim, evde çayımız var.” mı demek gerekiyor acaba? “Çay içer misiniz?” veya “Size çay ikram edeyim.” dersek doğru ve güzel söylemiş oluruz.

“Saatler olsun.” değil, “Sıhhatler (sağlık, esenlik) olsun.” şeklinde olmalıdır bu söz. Saatle iyi dileğin ne alakası var ki?

Hapşıran birine “Çok yaşa!” denilmekte ama bizim böyle bir deyimimiz yoktur. Ayrıca çok yaşamak, tek başına bir değer ve anlam ifade etmez. Bunun doğrusu “Allah merhamet etsin.” biçimdedir.

“Başınız sağ olsun.” şeklindeki sözün aslı, “Başımız sağ olsun.” yani “Devletimiz var olsun.”dur. Bizim inanç ve kültürümüzde vefat eden bir Müslüman için “Toprağı bol olsun.” denmez asla. “Allah rahmet etsin.” denir ya da “Mekânı cennet olsun.” diye merhum için dua edilir. “Toprağı bol olsun.” sözü, Müslüman olmayan iyi insanlar için söylenirmiş.

“Kendine iyi bak.” sözünün doğrusu, “Kendine dikkat et.” şeklinde olmalıdır. “Kendine iyi bak.” şeklinde bir deyimimiz yoktur. Bu söz İngilizceden devşirmedir, “dublaj Türkçesi”dir. Birileri, “Ben sana bakamayacağım için kendine iyi bak.” mı demek istiyor acaba?

“Bekârlık sultanlıktır.”, “Babana bile güvenme.”, “Çok biliyorsan kendine sakla.”, “Düşene bir tekme de sen vur.”, “Dünyada mekân, ahirette iman lazım.”, “Dayak cennetten çıkmadır.”, “Eşek cennetini boyladı.”, “Fala inanma, falsız da kalma.”, “Gözümle görmediğime inanmam.”, “Hayatımı garantiye aldım.”, “Herkesin nabzına göre şerbet ver.”, “Hızlı yaşa, genç öl; cesedin yakışıklı olsun.”, “İki bayram arasında nikâh kıyılmaz.”, “Sezar`ın hakkını Sezar`a, Allah`ın hakkını Allah`a ver.” gibi çok yaygın olarak kullanılan –atasözü veya deyim zannedilen- uydurma sözlerin bizim kültür ve edebiyatımızda yeri yoktur.

Allah`a emanet olun. Selametle kalın.