19.yüzyılın en önemli şahsiyetlerinden biri, hiç şüphesiz Ziya Paşa´dır. Asıl adı Abdülhamit Ziyaettin´dir. Sonradan kendisine Ziya Paşa denilmiştir.
Ziya Paşa, 1825 yılında İstanbul´da doğmuş, 55 yaşında , 1880 yılında Adana Valisi iken görevi başında vefat etmiştir. Mezarı , Adana Ulu Camii´nin haziresindedir.
Ziya Paşa, edebiyat kitaplarına girmiş bir şair ve yazar olmanın ötesinde devlet adamı, siyasetçi, gazeteci, seyyah ve fikir adamıdır. Onun şiirleri sadece bir edebi metin değildir, bunun ötesinde bir düşünce hazinesidir.
Ziya Paşa öleli tam 139 yıl olmuş. Neredeyse bir buçuk asra yaklaşmış. Söyledikleri bir darb-ı mesel gibi yolumuza ışık tutuyor.
Onun herkesçe bilinen meşhur bir beyiti var. Bu beyit Nihat Sami Banarlı´nın yazmış olduğu edebiyat kitaplarında yer alıyordu örnek metin olarak. Ne hikmetse son zamanlarda yazılan edebiyat kitaplarından kaldırıldı bu beyit.
´´ Nush ile uslanmayanı etmeli tekdir,
Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir.´´
Bu beyiti lisede okurken müdür yardımcımız, rahmetli Abdullah Başar hemen hemen her içtimada okurdu. Doğrusu bu söz ona çok yakışıyordu. Çünkü Abdullah Hocamız güçlü kuvvetli, boylu poslu, gür sesli ve hissedilir bir otoriteye sahipti. Disipliniyle nam salmıştı.
Biz öğrenciler daha ziyade okunan beyitin içinde geçen ´kötek´ kelimesine odaklanırdık. Dayaktan bahsedildiğini anlar ve ister istemez kendimize çeki düzen verirdik. Ne de olsa hepimizin anladığı kötekten bahsediliyordu.
Kötek kelimesinden olsa gerek bu beyit unutuldu veya unutturuldu.
Ders esnasında ben de zaman zaman bu beyiti okuyorum ve genelde öğrencilerden tepki alıyorum. Öğrenciler: ´´ Hocam , günümüz eğitiminde köteğe yer yok. Dayak çağ dışı bir uygulama´´ deyip tepkilerini ortaya koyuyorlar.
Öğrenciler haklı. Sadece günümüzde değil, hiçbir zaman dayağın eğitimde yeri olmamalı.
Burada Ziya Paşa´ya haksızlık yapıldığı kanaatindeyim. Çünkü beyiti tam anlayamıyor ya da tam anlatamıyoruz.
Yukarıda kısaca özelliklerini saydığım, valilik yapmış koskoca Ziya Paşa, şiddet yanlısı olabilir mi? Düz mantıkla bakarsak öyle gözüküyor. Oysa derinlemesine baktığımızda meselenin hiç de öyle olmadığını görürüz.
Beyitin ana teması ´´ uslanmak.´´ Bugün buna eğitilmek, terbiyeli hale gelmek, kötü huylardan arınmak, kemale ermek, kısaca adam olmak manalarını verebiliriz.
Şair, uslanmanın üç merhalesi olduğundan bahsediyor.
Birincisi nush, ikincisi tekdir, üçüncüsü ise kötektir.
Bir insanı terbiye etmenin birinci yolu ´´nush´´tur. Nush, nasihat etmek, sözle iyiyi güzeli göstermek demektir. Hepimizin yaptığı zaten bundan başka bir şey değil. Birilerine sözümüzle sürekli bir telkinde bulunuruz. Çoğu insan bununla yola gelir, yani uslanır.
Ya nush ile uslanmazsa ne yapmalı?
Şairin ifadesiyle ´´tekdir´´e baş vurmalı. Bugün tekdir kelimesi unutulmuş. Azarlama, üzüntü verme , cezalandırma, en azından kınama anlamlarına geliyor. Bir de hukuki olarak terim anlamı var. Eskiden okul disiplin kurulunca öğrenciye verilen ceza demek. Günümüzdeki karşılığı ´´kınama cezası´´
Bugün okullarımızda bu mekanizma işliyor.
İnsanların çoğu nush ile yola gelmezse tekdir ile yola gelir.
İşte işin bam teli bundan sonraki merhale. Yani kötek kısmı.
Şair, bir insanı eğitmek için nasihat ettiniz olmadı; cezalandırdınız olmadı; bundan sonra ne yapacaksınız diyor. Yine cevabı kendisi veriyor. Çare ´´kötek´´ diyor. Kim diyor? Valilik yapmış Ziya Paşa diyor.
Dikkat edelim , Ziya Paşa doğrudan ´´kötek´´ demiyor. Kötekten önce nush ve tekdirden söz ediyor. Son çare ´´kötek´´ diyor.
Bundan 139 yıl önce bu fani alemden ayrılmış olan Ziya Paşa günümüzde yaşasaydı aynı beyiti söyler miydi?
O zamandan bu zamana köprünün altından çok sular aktı. Zaman değişti. Eğitim anlayışı da değişti. Nush ile tekdir uygulamaları aynen devam ediyor. ´´ Kötek´´ kısmının yerini ise ´´SABIR´´ almış durumda.
´´Nush ile uslanmayanı etmeli tekdir,
Tekdir ile uslanmayana göstermeli SABIR.´´
Ne diyorlar, sabrı olmayan öğretmen olmasın.
Sabrınız bol olsun.
Bugün, 20 Nisan 2024 Cumartesi
