İBRİKTEN EDEP ÇIKARMAK

 İbrik kullanmaktan edep mi çıkarılır? 
Çıkarılır efendim. Özellikle misafirin yanında kullanılırsa… 
Önce ibrikten başlayalım. Nedir ibrik?
Evlerde suyun musluktan akmadığı zamanlarda el-yüz yıkamak ve benzeri ihtiyaçlar için kullanılan su kabı. Su kabı demek, tam olarak tanıtmaya yetmez. 
İbrik; genelde iki üç litre su alacak büyüklükte, aşağısı geniş üst tarafı dar bir su kabıdır. Şimdi size bir ibriğin ölçülerini vererek daha iyi tanıtmaya çalışacağım. 
İbriğin taban çapı 22-23 cm'dir. Yukarıya doğru gidildikçe daralır. Ağız bölgesinde çapı 7 cm'ye kadar düşer. Buradan ibriğe su doldurulur. En üstte huni şeklinde bir kapağı bulunur. İbriği elle tutmak için yarım daire şeklinde bir kulpu vardır. Bir de suyun istenilen miktarda akmasını sağlamak için ibiği. Buna ibriğin musluğu da diyebilirsiniz. Yazı ile ancak bu kadar tanıtabildim.
İşte bu ibrik vaktiyle kızların edebini, terbiyesini, anlayışını ölçmede kullanılan bir araçtı. Tabii ibriği kullanan erkek ise onun edep ve eğitimi hakkında da ipucu verirdi.
Bir genç kızın misafirin eline su dökmesinde ne çok hikmetler-hakikatler vardır. Misafir dikkatli ise genç kızın her adımından, her hareketinden bir ders çıkarır.  Onun hakkında bir kanaate varır. Eğer kızın yaşıtı bir oğlu varsa, ilerisi için yatırım(!) yapar. “Bu kızdan gelin olur” yahut “Bu kız hanemize uygun değildir” der. Tabii bunu içinden geçirir, açıktan söylemez. 
Bazen açıktan söylediği de olur. Babamın mahallemizdeki bir kız için “Bu kızdan iyi gelin olur” dediğini hatırlıyorum. Babam bu sözü her kız için söylememiştir, şirinlik olsun diye de söylememiştir.
Bir misafiriniz gelmiştir. Sofra salınmış, yemek yenilecektir. Sofranın hazırlanmasına biz “sofra salmak” deriz. Başka türlü ifade eden yöreler de olabilir. 
Evde musluk olmadığına göre misafirin gidip lavaboda elini yıkaması beklenmez. Lavabo misafirin ayağına getirilir. Evin 13-15 yaşlarındaki kızı ibriği bir eline, leğeni diğer eline alır. Peşkiri de omuzuna atar.  Peşkir deyince şaşırmayın, çocukluğumuzda havluya biz peşkir derdik. Sadece biz değil, köyde öyle söylenirdi.
Evin kızı ibriği ve leğeni alır, misafirin önüne gelir. Misafir ellerini leğenin üzerine uzatır. Genç kız da ibrikten suyu dökmeğe başlar. İlk ders de burada başlar. Su, musluktan akar gibi devamlı dökülmez; onun bir ayarı vardır. Kişinin elini yıkama durumuna ve hareketine göre su dökülür. Suyu dökecek olan artık bunun ayarını öğrenmiş olmalıdır. Suyu sürekli akıtırsa birinci dersten ikmale kalmıştır. Dersine biraz daha çalışması gerekir.
Suyu kararınca dökmenin dışında bir incelik daha vardır. Eğilmeden, yukarıdan aşağı suyu misafirin eline dökmek var, eğilerek edebiyle dökmek var. Eğer genç kız eğilmeden suyu yukarıdan aşağı car car döküyorsa bu dersten de sınıfta kalmıştır!
El yıkama işi bitti, sırada omuzundaki havluyu misafire sunmak var. Eyvah! Kız, havluyu omuzuna almayı unutmuş. Dönüp havluyu almaya gider. Bu da ikinci kırığı yemesine sebep olur!
Bazen kız bilerek hata yapar. Eğer misafir, bu kızı oğluna almak istiyorsa ve bunu etrafta dillendirmişse, kız da misafirin oğlunu almak istemiyorsa, bildiği halde sorulara doğru cevapları vermez ve kırık not almayı tercih eder. Yani misafire, “Benim için bu kapıya gelme!” der.
Peştamal bağlamak da kızların edep anlayışı hakkında bir fikir verirdi. 
Doğu Karadeniz yöresi için söylersek peştamal; bayanların beline bağladığı kırmızı-beyaz çizgili bir bezdir. Benim çocukluk dönemimde köyde kız olsun kadın olsun, her bayan peştamal bağlardı. Bu, hem gereklilik hem de edebin ölçüsüydü. Ağasar kadınları bugün bile peştamal bağlıyorlar.
Peştamal, belin yan tarafına bağlanır. Gelenek böyledir. Elbette bunun bir sebebi vardır. Bağlama yeri ne kadar arkaya kayarsa kişinin edep notunu o kadar olumsuz etkiler. “O kadar şekilci olmayın! Peştamal bağlamaktan kadına not mu verilir?” diyenler çıkacaktır. Verilir efendim, verilir. Niyetinde kayma olmayan kadın, neden geleneğin aksine peştamalı arkaya bağlasın?
Bugün bir kızın tişört giymesinden de edep anlayışı hakkında bir fikre varabilirsiniz.