Bazen öyle sözler duyarız ki ne kaynağını bilir ne de lafın nereye gittiğinden haberimiz olur. Hiçbir tetkik ve araştırma yapmadan inanır daha kötüsü duyduğumuz o lafın yayılmasına katkıda bulunuruz.
Ne demişti Koca Yunus:
“Söz var kese savaşı/ söz var kestire başı”
Her duyduğumuza inanıp, bir de onu yayılmasına yardımcı olursak ve o duyduğumuz söz doğru da değilse nasıl bir fenalığın içinde olduğumuzu sonra anlarız. Tabii iş işten geçer bir kere.
Vaziyetin an hazin yanı duyup da inandığımız o söz bir de asılsız çıkınca nasıl bir tahribat yaptığını bilemeyiz. Yayı terk eden ok gibi bir daha geri dönmez artık söylediklerimiz.
Nasıl, doğruların ve faydalı şeylerin yayılması güzel bir şeyse; yanlışların veya aslı olmayan şeylerin yayılması çok kötü bir şeydir. Kısaca hem ağzımızdan çıkana dikkat etmeli, hem de duyduğumuz sözlerin membaını öğrenmeden bir başkasına nakletmemeli.
Doğru olan sözler, iyiliğin yayılması olduğu gibi yanlış olanların tahribat ve tahrifatı elem verici şeylere sebep olabilir. Atalarımız bu gibi halleri “Şüyuu vukuundan beter” diye adlandırmıştır. Yani söylentisi aslından bile kötü. Çünkü tamamen yanlış olan bilgi toplumda doğru olarak algılanırsa vahim neticeleri olabilir.
Şüyû; herkesçe duyulma, yayılma, bilinme, halkın diline düşme olarak açıklanır lügatlerde. Halk arasında “şaibe” olarak bilinen kelimenin bir benzeri. Bazı yerlerde “Aslı astarı yok” denir bu tabir için. Vukuu kelimesi zaten malumunuz.
Aslı olmayan, yani doğru olamayan şeyin, doğruymuş gibi dilden dile geçmesi tamiri mümkün olmayan şeylere de sebep olabilir. Hatta toplumlarda korku ve paniğe sebep olabilir. Argo tabiri ile “balon” bu sınıfa girer. Bu bazen bilerek bazen de bilmeyerek olur.
Yalan şeylerin yayılmasına dair önemli sözlerden biri de “Köprünün başında bir yalan uydurdum, köprüyü geçince ben de inandım” şeklindedir. Yani, bir nevi kendi yalanına inanmak gibi bir şey.
Atalarımız bazı sözleri imbikten geçirerek söylemiş. Hakikaten “Şüyuu vukuundan beter” sözü son derece veciz bir şekilde dile getirilmiş. Bu aynı zamanda bize bir uyarıdır. Çünkü duyduğumuz her şeye hemen inanmamız ve teenni ile muamele etmemiz lazım olduğunu bildiren mükemmel bir sözdür.
Halkımıza “Tahsilsiz bilge” desek azdır. Bu sözü kim düşünmüş, nasıl herkesin anlayacağı şekilde açıklamış bilinmiyor. Bilinen o ki böyle bir söz hayatımızda yer almış ve ara sıra kullanılır olmuştur. Yine bu sözün bir benzeri olan “Özrü kabahatinden büyük” sözüdür ki sosyal hayatımızda yapmış olduğumuz hataları telafi etmek isterken kendimizi daha zor durumda bırakmaktır.
Bu hafta da az kullanılan bir söz üzerinde bir iki kelam etmiş olduk. Bir hafta sonra başka bir sözde buluşmak umuduyla.