Müzik ile alakası olan çok kişi “Manda yuva yapmış söğüt dalına/ yavrusunu sinek kapmış duydun mu” diye sözleri olan türküyü çok kişi bilir. Kayıtlara göre Kastamonu/ Tosya türküsüdür.
Yolumuzun Tosya'ya düşmesiyle, buraya ait kulaktan dolma ne varsa yerinde sorup öğrenmek istedim. Bunlardan biri de “Tirit” adı verilen yiyecekti. Tirit; nasıl bir şeydi, tiride banmak ne demekti vs…
Yaptığın ön araştırmalar sonunda tirit adlı yiyeceğin, türküde de belirtildiği gibi; Tosya/Kastamonu, Sinop, Samsun ve ülkenin muhtelif illerinde de olduğunu öğrendim. Önceleri bunları aynı tür sanıp Tosya'ya ait olanını daha meşhur sanıyordum. İşin aslı hiç de öyle değilmiş. Meğer Tosya haricinde yapılan tiritlerin sadece adı tiritmiş.
Öncelikle şunu belirtmek gerekiyor ki malzemesinden yapılışına kadar tamamen farklı. Sadece ismi aynı. Bence bu durumda hem Tosya'ya hem de tiride haksızlık. Çünkü isminden başka benzer tarafları yok. Bazılarına göre yapılış tarzları benzer dese de malzeme işin esasını değiştiriyor.
Tosya dışında, tirit diye bilinen yiyecek bazı yerlerde “kaz” bazı yerlerde “tavuk” bazı yerlerde de muhtelif evcil kanatlı canlılarla yapılıyor. Bir kere bu haliyle Tosya tiridinden tamamen farklı bir tür ortaya çıkıyor.
Tosya tiridinin iki temel maddesinden biri “Kel simit” kullanılmasıdır. Kel simidin 150 yıllık bir tarihi vardır. Diğer yerlerde yapılan tiritlerde “pide” diye bilinen ekmekler ana malzeme olarak kullanıyor. Yine Tosya tiridinde kel simidin yanında “Kemik suyu” kullanılırken diğerlerinde ise hangi kanatlıdan yapılıyorsa onun suyu veya yağı kullanılıyor. Yani Tosya tiridinin iki önemli maddesi kel simit ve kemik suyudur.
Kel simidi kuşbaşı büyüklüğünde kesip, üzerine kemik suyu dökülüp bir miktar bekletilip; özellikle Tosya'nın komşu ilçesi olan Taşköprü sarımsaklı yoğurdu kemik suyu ile yumuşatılmış simitlerin üzerinde aşçılık tabiri ile gezdirirler. Onun üzerine de dana kıyma ile zenginleştirilip en üzerine de tereyağı koyarak servise hazır hale getiriler. Bu tarif ne kaz tiridine ne de farklı canlıdan yapılmış tiride benzer. Zaten ismi de Kastamonu Kel Simit Tiridi olarak “mahreç” almıştır. Mahreç hususunda burada bir izahta bulunmak sıkıcı olur. Resmi ve çok ciddi bir kavram olduğu için, meraklılarının araştırmasında fayda var.
Diğer tiritlerde yapılan kanatlının eti de vardır. Tosya tiridinde sadece kıyma bulunur. Asıl madde kemik sulu kel simittir.
Kastamonu mutfağının 800'den fazla yiyecek çeşidine sahip olduğunu düşünürsek, bu ilin her türlü lezzeti insanlara sunmasını yadırgamamak lazım. Zaten diğer ilçelere geçtikçe buna benzer açıklamalarım olacaktır. Her ne kadar yemek tarifi gibi olduysa da bu özel yiyecek bir Tosya türküsünde de kendisine yer bulmuş “Tiridine, tiridine, tiridine bandım” ifadeleri ile varlığını bütün ülkeye ulaştırmıştır.
Hem yapılışı, hem türkülere geçmiş ifadeleri ile “tirit” Tosya için önemli unsurlardan biridir. Sadece tirit mi? Değil elbet.
Kastamonu'ya ait o kadar özel yiyecekler var ki… Daha “Eyşili pilav”a gelmedik. Sadece “Eyşili pilav” değil. Bu ile ait onlarca özel şeyler var.
Şayet bir gün Tosya'ya yolunuz düşerse Tosya tiridi yemeden dönmeyiniz. Çok şey kaçırmış olursunuz.
Yazımızı adı geçen türkünün bir cümlesi ile bitirelim: “Bedava mı sandın para vidim aldım.”
Haklı… “Para vidim” diyor…
Bugün, 5 Ağustos 2025 Salı
